เครื่องสักการะล้านนา

เครื่องสักการะล้านนา

วิถีชีวิตของชาวล้านนามีประเพณีและวัฒนธรรมมากมายที่เชื่อมโยงกับความเชื่อทางพุทธศาสนา ในการประกอบพิธีกรรมที่เกี่ยวข้องกับการแสดงความเคารพบูชา เช่น งานทำบุญ งานขบวนประเพณีต่าง ๆ หรือการรดน้ำดำหัว จึงมี “เครื่องสักการะล้านนา” เข้ามามีบทบาทอยู่เสมอ เครื่องสักการะล้านนาเป็นเครื่องหมายของการแสดงเคารพสูงสุดของชาวล้านนา และแฝงไปด้วยความหมาย ทั้งยังแสดงถึงความคิดที่ลึกซึ้งของชาวล้านนาด้านการมองเห็นคุณค่าของสิ่งที่ควรบูชา ด้วยการนำสิ่งของที่มีอยู่ตามธรรมชาติมาประกอบเป็นเครื่องสักการะที่มีความหมาย เช่น ข้าวตอก ดอกไม้ สะท้อนให้เห็นถึงการให้ความเคารพเทิดทูนต่อธรรมชาติ แสดงถึงพื้นฐานจิตใจที่งดงามของชาวล้านนา

ความหมายของเครื่องสักการะล้านนาทั้ง 5

“หมากสุ่ม” ลักษณะเป็นพุ่ม ทำจากหมากแห้งผ่าซีกแล้วนำมาร้อย เสียบกับโครงไม้ไผ่หรือโครงหยวกกล้วยให้เป็นพุ่ม หมากสุ่ม มีความหมายถึงการทำทานหรือการให้ทานแก่บรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้ว

“หมากเบ็ง” ทำจากใบตาลหรือใบมะพร้าวสานเป็นดอกไม้แล้วนำหมากสุก หรือ หมากดิบมาไว้ตรงกลางของดอก เป็นจำนวน ๒๔ ลูก ผูกติดยึดโยงกับโครงไม้หรือโครงเหล็กที่ทำเป็นพุ่ม (ลักษณะการผูกติดกันนี้คนเหนือเรียกว่า เบ็ง) หมากเบ็งหมายถึงการแสดงความสามัคคี ความร่วมไม้ร่วมมือกันของผู้คนในหมู่บ้าน

“ต้นผึ้ง” หรือ “พุ่มดอกผึ้ง” เป็นการนำเอาขี้ผึ้งมาปั้นเป็นรูปดอกไม้ นำมาตกแต่งเสียบกับก้านทางมะพร้าว แล้วปักลงบนต้นกล้วยที่ตัดเตรียมไว้ให้เป็นทรงพุ่ม ต้นผึ้งมีความหมายถึงการให้แสงสว่าง ให้เกิดสติปัญญา

“ต้นเทียน” เป็นการนำเอาเทียนที่ทำจากขี้ผึ้งมาผูกติดกับทางมะพร้าวแล้วเสียบลงบนต้นกล้วย ปักให้มีลักษณะเป็นทรงพุ่ม การถวายเทียนนั้นยังปรากฏในพิธีกรรมทางศาสนาอื่น ๆ อีกด้วย เช่น ในช่วงเข้าพรรษา ที่ถวายเทียนให้พระภิกษุสงฆ์ เป็นการมอบแสงสว่างให้เพื่อใช้ในการท่องหนังสือ

“ต้นดอก” หรือ “ขันดอก” หรือ “ต่อมก่อม” เป็นโครงที่ทำจากไม้ไผ่แล้วจึงนำดอกไม้ที่ทำจากกระดาษสีเงิน และกระดาษสีทองมาประดับเป็นพุ่มกลมสวยงามในขันหรือภาชนะ ต้นดอกมีความหมายถึงการสักการะถวายพระพรหมทั้ง 4 เพื่อปกปักรักษางานพิธีกรรมให้สำเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี

เครื่องสักการะล้านนาทั้ง 5 ประการนี้แสดงให้เห็นถึงความคิดที่ลึกซึ้งของชาวล้านนาที่รู้จักหยิบนำสิ่งของจากธรรมชาติมาสร้างสรรค์ให้เกิดความสวยงาม เกิดประโยชน์ และมีความหมาย ซึ่งต้องใช้ความอุตสาหะพยายามในการประดิดประดอยเครื่องสักการะด้วยแรงศรัทธาในพุทธศาสนา

ข้อมูล: หอจดหมายเหตุแห่งชาติเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เชียงใหม่